Kimlerde Görülür?
Şizofreni, ırk, kültür, sosyal sınıf ve cinsiyetten bağımsız olarak kişileri eşit olarak etkiler. Varsanı, sanrı gibi belirtiler genellikle 16-30 yaşları arasında görülmeye başlar. Erkeklerde belirtiler kadınlara oranla daha erken görülmeye başlar. 45 yaşın üzerinde şizofreni görülme oranı yok denecek kadar azdır. Şizofreninin çocuklarda görülmesi nadirdir, ama çocuklukta başlayan şizofreni oranı gün geçtikte yükselmektedir. 1,2
Ergenlerde şizofreninin ilk belirtileri, sık görülen arkadaşların değişmesi, notlarda düşüş, uyku problemleri ve sinirlilik şeklinde ortaya çıktığından, tanı koymak zordur. Bu belirtilere olağandışı düşünceler ve şüphelerde artış, ailede psikoz öyküsü de eklenebilir. 1
Şizofrenide risk faktörleri:
- Genetik yatkınlık
- Doğum öncesi ve sonrası stres faktörleri (doğum travması, enfeksiyonlar vs)
- Çocukluk çağında sosyal ve ailesel ortamda stres
- Çocukluk çağında sosyal izolasyon
- Erişkinlikte uyuşturucu madde kullanımı
1. Kalıtım ve Çevre
Şizofrenide ailesel bir geçiş söz konusudur. Her 10 şizofreni hastasının birinde, birinci dereceden yakın akrabalarında da bu hastalık görülebilmektedir. Yapılan araştırmalar, birden fazla genin, bu ailesel geçişte rol oynadığını göstermektedir. Ancak genetik yatkınkığın bulunmasına rağmen, şizofreninin tetiklenmesi için çevresel faktörlerin gerekli olduğu düşünülmektedir. Bilim adamları doğumdan önce fetusun yeterli beslenememesi ya da belirli virüslere maruz kalması, doğumda gelişen problemler, ya da bazı psikolojik faktörler gibi çevresel faktörler ile genler arasındaki ilişkinin şizofreninin gelişmesinde etkili olduğunu düşünmektedir. 3
Bilim adamları uzun süredir şizofreninin sebeplerini incelemektedir. Toplumda şizofreninin görülme sıklığı %1 iken, üçüncü dereceden bir yakının (1. dereceden kuzenler) şizofreni hastası olması durumunda, hastalığın bireyde görülme oranı %2’ye yükselmektedir. İkinci dereceden bir yakında (kardeş çocukları) görüldüğünde %2-6’ya ve birinci dereceden bir yakının (kardeş, ikiz ya da ebeveyn) şizofreni hastası olması durumunda ise %6-17’ye yükselmektedir. Tek yumurta ikizlerinde ise oran çok daha yüksektir. İkizlerden birinin şizofreni hastası olması durumunda diğer ikizde hastalığın görülme oranı %40-65’tir. 4
2. Beyin kimyası ve yapısının değişmesi
Beyin; bir hücreden diğerine sürekli bilgi akışını sağlayan milyarlarca hücreden yapılmaktadır. Bilgi akışını sürdürmek için, bu hücreler beyin fonksiyonunda gerekli olan “nörotransmiterler” olarak bilinen kimyasalların salınmasına neden olur. Temel olarak dopamin ve serotonin adı verilen nörotransmiterlerin düzeylerinin çok yüksek veya çok az olduğu durumda, şizofreni semptomlarının ortaya çıktığı düşünülmektedir. Beyne sinyaller gönderen bu maddelerdeki dengesizliğin genetik ve çevresel faktörlerin birleşimi sonucu olduğuna inanılmaktadır.
Şizofreni hastalarının beyin yapısı sağlıklı insanların beyin yapısı ile küçük farklılıklar göstermektedir.
Bu farklılıklardan bazıları;
• Şizofreni hastalarında ventrikül olarak adlandırılan beyin merkezindeki sıvı dolu alanlar sağlıklı insanlara göre daha geniştir.
• Şizofreni hastalarının beynindeki gri madde miktarı sağlıklı insanlara göre daha azdır.
• Şizofreni hastalarında beynin bazı bölgelerinde daha az ya da daha fazla aktivite görülebilir. 3
3. Stres
Şizofreniyi tetikleyen başlıca nedenler çoğunlukla sevilen birinin kaybedilmesi, iş ya da evi kaybetmek, boşanma ya da bir ilişkinin sona ermesi, fiziksel, cinsel, duygusal ya da ırksal suistimal gibi stresli olaylardır. Bu tarz deneyimler sağlıklı kişilerde şizofreniye doğrudan sebep olmazlar ama hastalığa yatkınlığı olan kişilerde şizofreninin ortaya çıkmasına sebep olabilirler. 5
4. İlaç Suistimali-Uyuşturucu kullanımı
İlaçlar doğrudan şizofreniye sebep olmazlar, ama çalışmalarda ilaçların yanlış kullanılmasının şizofreni ya da benzer hastalıkların gelişme riskini artırdığı gösterilmiştir. Marijuana, kokain, LSD ya da amfetamin gibi belirli uyuşturucular şizofreni yatkınlığı olan kişilerde belirtileri tetikleyebilir. Amfetamin ya da kokain kullanımı psikoza sebep olabilir ve bu da erken dönemdeki bir hastada atakların tekrarlamasına yol açabilir. 5
Yapılan 3 önemli çalışmada, 15 yaşın altındaki ergenlerde düzenli marijuana kullanımının 26 yaşına kadar şizofreni görülme olasılığını kullanmayan insanlara göre 4 kat artırdığı gösterilmiştir. 5
Kaynaklar:
1. http://www.nimh.nih.gov/health/topics/schizophrenia/index.shtml (erişim tarihi 11.10.2014)
2. Lewis DA. Lieberman JA. Catching Up on Schizophrenia: Natural History and Neurobiology. Neuron. 2000;28:325-334
3. http://www.nhs.uk/conditions/Schizophrenia/Pages/Introduction.aspx (erişim tarihi 11.10.2014)